Kazimierz Pużak (1883-1950), poseł na Sejm II RP

7 kwietnia 2019 0 przez Marcin Czarnecki

1 czerwca 2019r. odbędzie się XXV sesja Sejmu Dzieci i Młodzieży, czyli akcji propagującej od 1994r. parlamentaryzm wśród młodzieży, aktualnie gimnazjalnej i szkół ponadgimnazjalnych. Kadencja posłów trwa jeden rok, a jedyna sesja w roku odbywa się 1 czerwca w Dzień Dziecka.

W związku z tym do konkursu rekrutacyjnego zgłosiły się 3 zespoły z PSP 4 im. Osadników Wojskowych w Świdwinie.

Pierwszy zespół stanowią Oliwia Lipkowicz oraz Emilia Potasznik. Dziewczynki od razu wybrały posła, którego wizerunek chcą przybliżyć, czyli Kazimierza Pużaka. Do szerokiego grona odbiorców dotarły dzięki możliwości upublicznienia informacji o pośle w formie wystawy zorganizowanej w Urzędzie Miasta w Świdwinie, w Parku Wodnym „Relax” i świdwińskim zamku. Wystawa przedstawiała zdjęcia w różnych okresach życia oraz działalność polityczną. Dodatkową atrakcją wystawy był portret Pużaka wykonany przez jedną z uczennic PSP nr 4. Samodzielnie stworzyły również stronę internetową poświęconą Pużakowi, słuchowisko połączone z recytacją wiersza, wydarzenie na Facebooku, oraz przeprowadziły lekcję o swoim pośle w Publicznej Szkole Podstawowej nr 1 im. Orła Białego.

Kazimierz Pużak (1883-1950), poseł na Sejm II RP

Urodził się 26-08-1883 roku W Tarnopolu. Jego rodzicami byli Wojciech i Marcela z Hrycynów, oboje pochodzenia ukraińskiego. Rodzice nie byli majętni, a młody Kazimierz uświadamiał sobie, ile ofiar wymagało jego wykształcenie. Był im wdzięczny i bardzo do nich przywiązany. Ale myśl o sprawach rodzinnych i karierze osobistej, tak oczekiwanej przez rodzinę, musiała zejść na drugi plan. Przesłonił ją idący przez całą Polskę dreszcz nadziei na wielką zmianę. Gimnazjum poza wykształceniem rozwinęło jego zainteresowania polityczne i niepodległościowe. Maturę zdał W 1905 roku, rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim. Studiów nigdy nie skończył, ponieważ poświęcił się całkowicie pracy politycznej.

Uniwersytet Lwowski (Gmach Sejmowy) rok 1910

Polityka pierwsza wielka miłość

Zamiast kariery osobistej wybrał karierę rewolucjonisty polskiego.
Zebrał koło siebie grupkę kolegów. Zaraził ich zainteresowaniem problemami społecznymi i narodowymi, pociągnął umiłowaniem ideału, tak daleko wybiegającego poza życie jednostki. W ten sposób w Tarnopolu powstała lokalna sekcja Organizacji Promienistych, która za zadanie postawiła wychować nowe pokolenie bojowników niepodległości i socjalizmu. Bojowników, szukających prawdy i wiążących się ze Sprawą w pełnym rozeznaniu jej słuszności.
W roku 1903 Kazimierz Pużak jest już znany w kołach młodzieży jako działacz, który nie tylko wie, czego chce, ale również ma ogromną charyzmę – gromadzi wokół siebie ludzi i ma wpływ na ich poglądy. W zarządzie głównym Organizacji Promienistych koło tarnopolskie cieszyło się opinią jednego z najlepiej zorganizowanych, a jego sekretarz – Pużak – potrafił stworzyć wokół swej grupy atmosferę sympatii i uznania wśród całej młodzieży. Po wielu latach jeszcze współtowarzysze Pużaka z tamtego okresu wspominali jak to w jego mieście rodzinnym na masówki propagandowe, organizowane w jarach podmiejskich, przychodziło ponad stu chłopów, osadzając gęsto mundurkami stoki parowu.

Kariera polityczna

W okresie 1908-1911 roku Pużak pozostawał w pracach organizacyjnych jako jedyny członek Wydziału Organizacyjnego. Wiąże się wówczas z Wydziałem Bojowym PPS. Partia przeżywa tragedię prowokacyjną Tarantowicza – „Albina”. Edmund Tarantowicz „Albin” został schwytany podczas przypadkowej strzelaniny. Po torturach zdradził carskiej Ochranie tożsamość kilkudziesięciu członków Organizacji Bojowej PPS. Uprzedził również o planowanym napadzie na pociąg. Dzięki temu Rosjanie wiedzieli o przygotowaniach do akcji już na kilka miesięcy przed jej przeprowadzeniem. Zapada wyrok zgładzenia prowokatora. Pużak nie cofa się przed spełnieniem tego ciężkiego obowiązku.

Zdjęcia ciała Tarantowicza opublikowane w polskiej prasie w1909roku

Odnaleziony w Rzymie kosz z trupem prowokatora i zakończone niczym śledztwo zainteresowanych władz oraz dociekań prasy świadczyły, że ciężka misja ukarania zdrajcy, uniemożliwienia mu dalszego szkodzenia, została wykonana.

W PPS rodzi się spór dotyczący celów i zadań organizacji socjalistycznej, który stwarza linię podziału pomiędzy Centralnym Komitetem Robotniczym (Piłsudski, Jodko, Sulkiewicz) a opozycją (Perl, Kunowski, Arciszewski).

Konferencja Organizacji Bojowej PPS wczesną wiosną 1911 roku stała się terenem ostrego starcia tych dwóch prądów. PPS podzielił się na Frakcję Rewolucyjną z Piłsudskim na czele („starzy”), który dążył do odzyskania pełnej niepodległości.

Członkowie ZPPS i PPS

Natomiast „młodzi” z Lewicy przewidująca nie mówili o wolnej Polsce, ale jedynie autonomii kraju w ramach przyszłej socjalistycznej Rosji. To zresztą działacze PPS-Lewica stali się później członkami Komunistycznej Partii Polski.

Nastąpił faktyczny rozłam. Pużak był nim ogromnie przygnębiony. Pierwszym też odruchem jego było jak najszybciej wyjechać do kraju i robić swoje, mimo wszystko. Projekty te realizuje w kwietniu 1911 roku.

Pierwszy pobyt w więzieniu

Pużak skierował się do Łodzi. Miał szereg adresów, ale wówczas nigdy nie można było wiedzieć, czy wczorajszy adres nie był dziś „spalony”. Zlustrował przed tym ulicę i nie zauważył nic podejrzanego. W sąsiedztwie domu, do którego szedł, prowadzono budowlę i na rusztowaniach uwijało się grono murarzy. Kilku zwykłych przechodniów, żadnych podejrzanych gapiów. W bramie też „czysto”. Pużak pomału wszedł na schody. Zbliżył się do oznaczonych drzwi. Przystanął przed nimi, nasłuchując odgłosów od wewnątrz. Coś wydało mu się podejrzane więc cofnął się niezdecydowany. Kroki jego usłyszano jednak z mieszkania i rumor stąpania wielu nóg po drugiej stronie drzwi nakazał mu czym prędzej zbiec na dół. Z mieszkania wybiegło kilku szpiclów. Pużak wyprzedził ich i skręcił w stronę budowli, wpadł pod rusztowania, wbiegł po deskach na górę i zakrzyknął, że goni go policja. Któryś z murarzy zdjął mu marynarkę i zarzucił jakiś kitel. Marynarka poszła pod szaflik. W ręku Pużaka znalazły się w jednej chwili cegły, które zaczął podawać spokojnemu, jak gdyby nic się nie stało, majstrowi. W następnym momencie znaleźli się na rusztowaniu i łapacze. Przyjrzeli się pracującej grupie, nie dostrzegli nic podejrzanego i poszli. Kolejny adres jednak był znowu zasadzką, z której tym razem nie udało się uciec. Osadzony w piotrkowskim więzieniu został następnie postawiony przed sądem i skazany za należenie do organizacji PPS (należenia do Organizacji Bojowej, ani tym bardziej udziału w zabójstwie Tarantowicza – co prowadziło na szubienicę – nie udowodniono) został skazany na osiem lat katorgi.

Korytarz w więzieniu Szlisselburg

Piotrkowskie więzienie było względnie łatwe do wytrzymania( grochówkę nieraz potem wychwalał) i tam, dzięki staremu Dratwie (ojciec wybitnego działacza PPS, Bolesława Dratwy, który zginął w powstaniu warszawskim 5 VIII 1944), strażnikowi więziennemu należącemu do PPS, miał stały związek ze światem, ale w ponurej twierdzy Szlisselburga miał odcierpieć karę. Skuty w kajdany, co należało do regulaminu katorgi, zamknięty w półciemnej wilgotnej celi, nieraz musiał obcować z duchami swych wielkich poprzedników, Łukasińskiego i Waryńskiego, którzy tutaj również cierpieli jak on za grzech umiłowania wolności. To wplecenie się nie tylko duchem, lecz i fizyczną istotą w koło historycznego dramatu Polski, dodało sił Pużakowi do przezwyciężenia wszystkich kryzysów. Pużak wypełniał czas wytężoną pracą. Chciwie rozczytywał się w książkach biblioteki więziennej.

Powrót do polityki

Wybuchła wojna światowa, a potem rewolucja, która otworzyła wrota carskich więzień. Pużak natychmiast nawiązał stosunki z petersburską grupą PPS i zabrał się do zwołania zjazdu działaczy pepesowskich, bądź jak on wyzwolonych z więzienia, bądź też utrzymujących dotychczas konspiracyjne ośrodki partyjne, wzmocnione w tym czasie na terenie Rosji dużym napływem wysiedleńców wojennych.

12 maja 1926, marszałek Józef Piłsudski przed spotkaniem z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego Od lewej: Kazimierz Stamirowski Marian Żebrowski, Gustaw Orlicz-DreszerJózef Piłsudski, Władysław Jaroszewicz i Michał Galiński.

Zjazd ten, zwołany do Petersburga w maju 1917 roku, ukazał Pużaka po raz pierwszy na jawnej arenie życia publicznego. Od razu zdobył uznanie i zaufanie towarzyszy. W wybranym na zjeździe Komitecie Centralnym stał się jego duszą i głównym organem wykonawczym. Powołał do życia tygodnik „Głos Robotnika i Żołnierza”, wiązał rozsypane ośrodki robotników polskich, głosił szeroko zasadę powrotu do kraju z dorobkiem myśli i zasobem sił organizacyjnych, które posłużą do odbudowy niepodległości i zaprowadzenia w Polsce sprawiedliwości społecznej.

Po przewrocie majowym 1926 roku Pużak stracił zaufanie do polityki Piłsudskiego i poróżnił się z ekipą rządzącą.

Przewrót majowy (zamach majowy, pucz majowy) – zbrojny zamach stanu w Polsce dokonany w dniach 12–15 maja 1926, w Warszawie przez marsz. Józefa Piłsudskiego, w czasie którego zginęło po obu stronach konfliktu łącznie 379 osób (215 żołnierzy i 164 osoby cywilne), a około 1000 osób zostało rannych. Powodem zamachu była pogarszająca się sytuacja polityczna i gospodarcza kraju, zaś bezpośrednią przyczyną – seria kryzysów gabinetowych w latach 1925–1926

Pużak o przewrocie majowym:

„Z tym zwycięstwem wiązano nadzieje na lepszą przyszłość, zwłaszcza że Piłsudski uchodził dotąd za wroga reakcji (…). Nadzieje te nie sprawdziły się. Piłsudski i jego zwolennicy (…) poszli (…) odrębną drogą i (…) wzięli rozbrat nie tylko z PPS i demokracją, ale i (…)z własną przeszłością polityczno-legionową”.

Sukces w pierwszych wyborach parlamentarnych

W październiku 1918 roku Kazimierz Pużak jest już na gruncie warszawskim. Wchłania go od razu wir przygotowań do zrzucenia okupacji niemieckiej i powołania Pierwszego Rządu Ludowego w Lublinie. W grudniu tegoż roku pierwszy jawny zjazd PPS w Warszawie powołał go do Centralnego Komitetu Robotniczego PPS.

Przy wyborach do Sejmu Ustawodawczego Pużak został wybrany na posła z Zagłębia Dąbrowskiego i objął godność sekretarza Sejmu. Poświęcał się pracom w Komisji Regulaminowej, Administracyjnej i Prawniczej oraz członkiem Komisji Wojskowej Sejmu. Na każdej z tych placówek potrafił wykazać dużą inicjatywę i znajomość rzeczy. specjalnym zamiłowaniem zajmował się sprawami lokatorskimi i problemem praw obywatelskich, w szczególności zaś zagadnieniem więziennictwa.

Działalność poselska

Kazimierz Pużak rok 1923

Gdy w okresie działań wojennych przeciw bolszewikom w roku 1920 więzienia polskie zapełniły się przestępcami politycznymi i powstały obozy więzienne, Pużak z ogromnym zaangażowaniem przeprowadzał walkę o ludzkie warunki życia więźniów. Z jego to inicjatywy też powstała specjalna komisja sejmowa, która objechała różne więzienia i obozy i zleciła Pużakowi przedstawienie Sejmowi sprawozdania w tej sprawie. Jego referat, zgłoszony na plenarnym posiedzeniu Sejmu, przesycony głębokim poczuciem ideałów humanitarnych i realizmu życia więziennego, tak dobrze mu znanego, stał się jednym z piękniejszych dokumentów działalności polskiej demokracji.

Działalność w PPS

W roku 1921 funkcje sekretarza generalnego partii Centralny Komitet powierzył Kazimierzowi Pużakowi. Odtąd spoczęły na jego barkach najbardziej odpowiedzialne zadania obrony partii przed zakusami komunistycznymi i kierowania rozległym już i skomplikowanym organizmem polskiego ruchu robotniczego. Teraz też mógł rozwinąć w pełni swój talent organizacyjny, porządkując organizację wewnętrznie i nadając jej ostateczne formy wielkiej, jawnej partii polskiego proletariatu. Interesował się wszystkimi przejawami ruchu robotniczego. Nie uszła jego uwagi nowo rodząca się forma robotniczego ruchu sportowego.

Brał udział w pierwszych poczynaniach na tym polu i objął prezesurę Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych. Był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych i zasiadał w jego ciałach kierowniczych. I chociaż z natury swych funkcji musiał być wymagający, a często i przykry w stosunku do poszczególnych towarzyszy, chociaż musiał nieraz formalizować sprawę i przestrzegać tego minimum biurokratycznego ładu, do którego tak trudno się naginać rewolucyjnym temperamentom, na stanowisku sekretarza generalnego pozostawał aż do końca i w istocie był na tym stanowisku niezastąpiony. Funkcje sekretarza generalnego partii łączył z mandatem poselskim, który obdarzali go robotnicy Częstochowy, począwszy od pierwszego Sejmu zwykłego, aż do chwili, gdy zamach sanacyjny na podstawowe prawa wyborcze nie zmusił PPS do bojkotu wyborów.

Z inicjatywy Pużaka powstała w 1931 roku specjalna organizacja wewnętrzna w partii pod nazwą Akcja Socjalistyczna (AS), zastępująca dawne, mało zdyscyplinowane i efemeryczne milicje. AS, skupiając młodsze elementy partii, odegrała pod przewodnictwem Pużaka wielką rolę w podniesieniu ducha szeregów partyjnych w tym ciężkim okresie i w obronie zgromadzeń i lokali robotniczych, które próbowali nachodzić komuniści i faszyści nieraz z bronią w ręku.

Początek II wojny światowej

Jak napisał Kazimierz Pużak we wspomnieniach z tego okresu:

„Tych kilka dni wojny z zakłamaniem czynników kierowniczych rządu i wojska, z chaosem ciągle rosnącym a zwłaszcza z niesłychaną paniką i paraliżem woli zbrojnej, nauczyły mnie i ostrożności, i sceptycyzmu w przyjmowaniu obietnic czy deklaracji”

Odezwa Kazimierza Rusinka do gdyńskich robotników i zwolenników PPS

Działalność konspiracyjna

Okręgowy Komitet Robotniczy PPS po oficjalnym rozwiązaniu partii przeszedł do konspiracji pod nazwą: Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi-Wolność, Równość, Niepodległość. Pużak pełnił funkcję sekretarza generalnego. Dzięki aktywności polityków w kraju i za granicy udało się utworzyć Gwardię Ludową, której komendantem został Pużak. Wszedł on również w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, który W 1944 Roku przekształcił się w Radę Jedności Narodowej. Ze względu na duży autorytet Pużak został jego przywódcą.

W 1940 r. Pużak wszedł w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego – politycznej reprezentacji społeczeństwa przy ZWZ-AK. Został jego przewodniczącym. Stanowczo przestrzegał przed wyborem między „hitlerowskim diabłem a sowieckim Belzebubem”. To sprawiło, że w 1941 r. wystąpił z PKP w proteście przeciwko układowi Sikorski – Majski, wobec braku deklaracji o uznaniu wschodniej granicy Polski. Antykomunistyczny kurs prowadził też w łonie lewicy – zręczna polityka osłabiła prosowieckie grupy socjalistów, a Komitet Zagraniczny PPS uznał za kontynuatora tradycji partii wyłącznie WRN.

W skład PKP w lutym 1940 weszli: Kazimierz Pużak „Bazyli” (PPS-WRN kryptonim „Koło”), Józef Grudziński „Walenty” (SL kryptonim „Trójkąt”), Aleksander Dębski „Stachurski” (SN kryptonim „Kwadrat”), płk Stefan Rowecki „Inżynier” i gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz „Doktor” z Związku Walki Zbrojnej. Sekretarzem Politycznego Komitetu Porozumiewawczego został mjr Tadeusz Kruk-Strzelecki „Dyrektor”.

W obliczu rosnących wpływów ZSRR, Pużak mimo niechęci zacieśnił współpracę z prawicą. W połowie 1943 r. podpisano umowę o współpracy PPS-WRN ze Stronnictwem Narodowym, Stronnictwem Pracy i Stronnictwem Ludowym. Na początku 1944 r. powołano – jako przeciwwagę dla prosowieckiej KRN – Radę Jedności Narodowej, której przewodniczącym został właśnie Pużak. Stał na stanowisku lojalności wobec emigracyjnych władz w Londynie, lecz twierdził, że kluczowe decyzje powinny zapadać w Polsce.

Wiosną 1944 r. prezydent Raczkiewicz nominował go na swego następcę, przygotowano lotniczy przerzut do Londynu. „Bazyli”, bo taki miał pseudonim konspiracyjny, w rozmowie z Emisariuszem „Jurem” oświadczył jednak:

„Moje miejsce na złe i dobre jest z polską klasą robotniczą, a nie w emigracyjnym Londynie”.

Kazimierz Pużak rok 1935

W powstaniu warszawskim wziął udział jako dowódca Organizacji Wojskowej Pogotowia Powstańczego Socjalistów. Jak jednak wspominał Zaremba:

„Pużak nie podzielał naszych nastrojów. Mówił o niebezpieczeństwach rozpalenia walki bez pewności, czy Czerwona Armia przyjdzie z odsieczą i nade wszystko – bez zapewnienia wystąpieniu zbrojnemu (…) osłony z powietrza. (…) lepiej od nas widział niebezpieczeństwa”.

Po upadku powstania trafił do Krakowa, później do Piotrkowa. Nawiązał kontakt z działaczami WRN i członkami RJN, próbując odbudować struktury antysowieckie. Podziemna WRN krytykowała ustalenia mocarstw dotyczące granicy z ZSRR na „linii Curzona”. Po konferencji w Jałcie Pużak pisał:

„Cios był dobrze przygotowany przez zmowę nowego „Świętego Przymierza”, (…) był aktem wielkiej krzywdy wyrządzonej Polsce, krzywdy, której nasz naród – jeśli ma zostać narodem o własnej godności – nie może zapomnieć (…)”.

Trudne czasy powojenne

Proces szesnastu – pokój adwokacki

W marcu 1945 Roku podczas próby rozmów z Sowietami Pużak i inni przywódcy polskiego podziemia, został wbrew własnej woli wywieziony do Moskwy, a tam aresztowany i umieszczony Na Łubiance. W czerwcu 1945 na pokazowym procesie szesnastu Pużak został skazany na 1,5 roku więzienia. W 1946 wrócił do Polski, gdzie niebawem został aresztowany przez władze komunistyczne, zarzucające mu zdradę.

Wiosną 1947 r. Znów trafił do więzienia, oskarżony o dążenie do obalenia ustroju Polski w porozumieniu z „zachodnimi imperialistami”. W listopadzie 1948 r. w procesie przywódców PPS-WRN otrzymał wyrok 10 lat więzienia. Nakłaniany do samokrytyki, odrzekł na sali sądowej:

„W chwili, gdy stoję nad grobem, byłoby nie do uwierzenia, gdybym zmienił poglądy”.

Ostatnie lata życia

Grób Kazimierza Pużaka – Cmentarz na Powązkach

Więziony w Rawiczu, nie opuścił już celi, choć amnestia zmniejszyła wyrok do 5 lat. Przetrzymywany w fatalnych warunkach, zmarł w wyniku przerwania aorty spowodowanym zepchnięciem ze schodów 30 kwietnia 1950 r. Władysław Gorzan, więzień Rawicza, wspominał:

„Kiedy odbierali [rodzina] zwłoki, zapowiedziano, że nie wolno nikomu wyglądać przez okno. Istotnie, nikt nie wyglądał, gdyż wszyscy więźniowie stali na baczność pod ścianą celi, aby uczcić wielkiego Polaka”.

Ciało złożono na Powązkach 5 maja 1950 r.

Pośmiertne odznaczenia

W 1996 r. pośmiertnie otrzymał Order Odrodzenia Polski, jednak ostatnia żyjąca córka, Maria Pużak, odmówiła przyjęcia odznaczenia z rąk prezydenta Kwaśniewskiego. W 1976 r. w Londynie Wanda Czapska-Jordan pisała z goryczą: „Nikt mu pomnika nie postawił”. Ponad pół wieku po śmierci Kazimierza Pużaka słowa te są niestety wciąż aktualne.

W dniu 7 lipca 2009 r. Doradca Prezydenta RP Pan Jan Olszewski przekazał na ręce najbliższej rodziny polskiego działacza socjalistycznego Kazimierza Pużaka nadany mu pośmiertnie Order Orła Białego. Najwyższe odznaczenie Rzeczypospolitej Polskiej nadane zostało Postanowieniem Prezydenta RP z dnia 11 listopada 1996r. na wniosek Kapituły Orderu Orła Białego w uznaniu znamienitych zasług dla niepodległości i chwały Rzeczypospolitej Polskiej.

Związek Piłsudczyków RP