Nieznana Zielona Góra

Barwny projekt synagogi, która miała powstać w Zielonej Górze – 1867 rok

W odległym od Zielonej Góry o ponad 4000 km Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie znajdują się ogromne zbiory rękopisów, książek i rzadkich materiałów archiwalnych. Mało osób mogłoby przypuszczać, że w przepastnych archiwach tej wyższej szkoły mogą znajdować się dokumenty dotyczące naszego miasta. A jednak! To właśnie tam przechowywane są plany budowlane zielonogórskiej synagogi, które zakładały jej wybudowanie przy… dzisiejszej alei Niepodległości!

Plan miasta z zaznaczeniem miejsca, w którym miała zostać wybudowana synagoga.
Budynki z lewej strony, to dzisiejsze Muzeum Ziemi Lubuskiej.

Cienka teczka dokumentacji skrywa sensacyjne dokumenty, projekty i szkice! Projekt zielonogórskiej synagogi został sporządzony w listopadzie 1867 roku przez architekta o nazwisku Wittmann. Miała być to świątynia wybudowana w stylu mauretańskim, który został specjalnie zaadoptowany przez Żydów przy budowie synagog. Styl ten w architekturze synagogalnej odnosił się do złotego wieku Żydów sefardyjskich i miał symbolizować starożytne domy modlitwy m. in. z Palestyny.

Projekt fasady bocznej i wnętrza synagogi z 1867 roku.

Projekt parteru synagogi oraz przekrój budowli.

Rysunek synagogi ukazuje piękną budowlę z trzema osobnymi wejściami, bogato zdobionymi witrażami oraz gzymsami, która miała zostać zwieńczona gwiazdami Dawida. Wewnątrz budynku miała znajdować się sala wyłożona najprawdopodobniej marmurem z 271 miejscami siedzącymi. Świątynia miała zajmować dość sporą powierzchnię, a sala do obrzędów religijnych miała mieć wysokość ok. 7 m. W centralnym miejscu, przy tylnej ścianie, miała znajdować się także tzw. bima, czyli mównica z której kantor prowadzić miał modły oraz miejsce do czytania Tory. Nie zachowały się dokumenty świadczące o planowanym wyposażeniu świątyni, ale przyglądając się szczegółowym rysunkom architektonicznym należy przypuszczać, że miała być bogato zdobiona.

W tym miejscu miała stanąć niegdyś synagoga.
Górne zdjęcie autorstwa Alicja Skowrońska – 2011 r.
Dolne własne – stan obecny 12.12.2018 r.

W miejscu, gdzie niegdyś miała stanąć synagoga dziś stoi taki budynek.
Fot. własne. Stan obecny 12.12.2018 r.

Dlaczego planowano wybudować synagogę przy alei Niepodległości? Możemy się tylko domyślać. W II połowie XIX wieku w Grünbergu mieszkało około stu Żydów, którzy nie mieli swojej świątyni. Na obrzędy spotykali się w domu przy dzisiejszej ulicy Kupieckiej 25 (dawniej Niederstrasse 14), a większość z nich zamieszkiwała domy przy alei Niepodległości.

W tym budynku przy ul. Kupieckiej 25, przed wybudowaniem synagogi, spotykali się zielonogórscy Żydzi.

„Jerozolimskich” planów nie wykorzystano, a synagogę w Grünbergu zaczęto budować w 1882 roku przy dzisiejszym placu Powstańców Wielkopolskim. Przetrwała tylko 55 lat…

Za pomoc w napisaniu niniejszego tekstu dziękuję Andrzejowi Kirmielowi.

O autorze:
      
dr Grzegorz Biszczanik – historyk, deltiolog*, regionalista, zielonogórzanin.

*Deltiolog, czyli…kto?
To osoba naukowo zajmująca się historią, rozwojem karty pocztowej, od początku jej powstania. Jak wyglądała na początku, jak się zmieniała. Obecny wygląd widokówki jest konsekwencją reform w historii karty pocztowej. Dawniej na pierwszej stronie był tylko widok, na drugiej tylko strona adresowa. Deltiolog jest też kolekcjonerem starych kart pocztowych, specjalistą od historycznych pocztówek.